(माओवादी सूचना बुलेटिनका सम्पादकले ऐतिहासिक नयागढ आक्रमण पश्चात CPI (माओवादी) का केन्द्रीय सैन्य आयोग (CMC) का प्रमुख सह–कमरेड बसवराजलाई दण्डकारण्यका गहिरा जंगलहरूमा भेटेका थिए । सबै गुरिल्लाहरू उत्साहमा थिए र उनीहरूले नयागढमा प्रहरीबाट थपी लिएका नयाँ चम्किला हतियारहरू — ब्रान्ड नयाँ AK–४७, INSAS  राइफल, SLR, LMG, दर्जनौं साना हतियार र अन्य थुप्रै हतियारहरू गर्वका साथ देखाइरहेका थिए । ती केही युवा साहसीहरूले भनेका थिए कि उनीहरूले सहयोग आउनुअघि एक महिनाभर तीनवटा हतियार बोकेको पनि समय परेको थियो । ती मध्ये कोही धेरै झर्किएको देखिन्थे—कहिलेकाहीँ खाना नपाएर लामो यात्रा गरेपछि र आक्रमणपछिको पहिलो केही दिन प्रहरीले सङ्घर्ष गर्दा—तर तिनको लुगा झर्नेजस्तो भइन् र उनीहरू उत्साहहीन भएनन् । तल हामीले २००८ अप्रिलको मध्यमा CMC प्रमुखसँग लिइएको छोटो अन्तर्वार्ता प्रस्तुत गरेका छौं ।
स्मरण रहोस् उनै बसवराज(भकपा माओवादी का महासचिव हुनुहुन्थ्यो)को : May 21st 2025 मा भारततीय शासकले चलाएको अपरेशन कगारको क्रममा छत्तीसगढमा सहादत भएको थियो । प्रश्तुत छ उनै बसवराजको ऐतिहाँसिक अन्तवार्ता, जुन माओवादी सूचना बुलेटिन नं. २, २० मे २००८ प्रकाशन भएको थियो ।
प्रश्तुत छ उनै कमरेड बसवराजसँग माओवादी सूचना बुलेटिनका सम्पादकले लिएको अन्तर्वार्ता
प्रश्नकर्ता : CPI (माओवादी) द्वारा अगुवाइ गरिएको एीन्ब् ले नयागढमा हालसम्मकै सबैभन्दा ठूलो आक्रमण गरेको थियो । तर मिडियामा रिपोर्ट अनुसार प्रहरीले र सरकारका प्रवक्ताले दाबी गरेका थिए कि आक्रमणको अर्को दिनै गोसामा जंगलमा कम्तिमा बीस माओवादी गुरिल्ला मारिएका थिए । र केहि दिनभित्रै त्यसको दुगुना संख्यामा मारिएको भनिएको थियो । के ती रिपोर्टहरू सत्य हुन ?
सह–कमरेड बसवराज : प्रहरीले गरेको त्यस्तो दाबी पूर्णतया झूट हो—जानाजानी फैलाइएको, ताकि नयागढमा पाएको कडा प्रहारपछि आफ्नो उपलब्धि देखाउन सकून् । यस्तो झूट प्रायः क्रान्तिकारी शिविरमा भ्रम ल्याउन र प्रहरीको मनोबल बढाउन प्रयुक्त हुने योजना हो । यो शत्रु वर्गले प्रयोग गर्ने मनोवैज्ञानिक युद्धको हिस्सा हो, जुन हरेक ठाउँमा प्रचलित छ । हाम्रा मध्ये केवल दुईजना कमरेड शहिद भएका थिए भने शत्रुले तीन जनाको क्षति बेहोरे र अरु थुप्रै घाइते भए । म संक्षेपमा तथ्यहरु बताउँछु ।
हाम्रो PLGA बलहरू १६ तारिखको बिहान गोसामामा पुगे—राति करिब १२ः३० मा हाम्रो अपरेसन सफलतापूर्वक सम्पन्न भएपछि बिहान करिब ९ बजे SOG का केही एभचकयललभ ित्यहाँ पुगे । हाम्रा कमरेडहरूले तिनीहरूलाई फायर गरे र तिनीहरू तुरुन्तै फर्किए । हामी उनीहरू फेरि आउने आशामा तयारीमा थियौं र तिखो लडाइँको लागि तयार थियौं । करिब ३ बजे SOG सँगै CRPF पनि जादै गर्दा तिनीहरूको संख्या करिब १२० रहला । हाम्रा पहिलो राउण्डको गोली हान्दा तिनीहरूका तीन जना मरे—तीमध्ये एक असिस्टेन्ट कमाण्डेन्ट थिए । उनीहरू हचकिएर फर्कन थाले । हामीले कम्तीमा २ किलोमिटर सम्म तिनीहरूलाई पछ्यायौं । उनीहरू भागिरहे र पछि गाउँलेहरूले हामीलाई बताए अनुसार तिनीहरू २० किलोमिटर टाढासम्म भागेका थिए । वास्तविक लडाइँमा यी विशेष एन्टी–नक्सल बलहरूले देखाएको “साहस” यस्तै थियो । त्यसभन्दा अझ रोचक कुरा के छ भने मृत SOG कर्मीहरूको शव उठाउन प्रहरी त्यहाँ २४ घण्टाभन्दा बढी समयसम्म आएन । मात्र १७ तारिखको साँझ वरपरका गाउँका जनतालाई पठाएर शव ल्याउन लगाइयो । बहादुर SOG का मान्छेहरू गोसामा फर्केर शव लिन आउन धैर्य गरेनन ! यो गोलीबारीको क्रममा हाम्रा दुई कमरेड—रम्भती र इकबाल—सुरक्षित मरे, एक ७औं कम्पनीबाट र अर्को ९औं कम्पनीबाट । बाँकी सबै अर्को बिहान गोसामाबाट पछि हटे । र त्यसपछि हाम्रो तर्फबाट कुनै पनि मृत्युजस्तो घटना भएको छैन ।
प्रश्नकर्ता : नविन पट्नायकले दाबी गरे कि ८०% हतियारहरू फिर्ता भएको छ । के त्यो सत्य हो ?
सह–कमरेड बसवराज : त्यो पनि अर्को ठूलो झूट हो । प्रहरीले जस्तोसुकै प्रकारले फिर्ता गरेको कुनै कुरा छैन । के भयो भने हामीले आफैंले ठूलो परिमाणमा हतियार र गोला–बारुद जलाएका थियौं—किनकि सबै बोकेर लैजान असम्भव थियो । हामीले, साँच्चिकै, ४००–५०० हतियारको अपेक्षा गरेर योजना बनाएका थियौं र त्यही अनुसार तयारी गरेका थियौं । तर हामीले अनुमानभन्दा बढी हतियार भेट्यौं—अनुमानको दुगुना भन्दा बढी । स्थान हाम्रो किल्ला क्षेत्रभन्दा टाढा भएकोले सम्पूर्ण भार बोकेर लैजान सम्भव थिएन । त्यसैले हामीले करिब ४०० कमजोर/कम गुणस्तरका हतियार जलायौं, जसलाई प्रहरीले आफूले फेला पारेको दाबी गर्यो । जलेका हतियारहरू अधिकांश अपेक्षाकृत कमजोर किसिमका थिए भने हामीले सुसज्जित र उन्नत हतियारहरू आफूसँगै लगेका थियौं । (उहाँले त्यहाँ उपस्थित PLGA लड़ाकुहरुको काँधमा झुण्डिएको ब्रान्ड–न्यू हतियारहरू देखाउँदै भन्नुभयो), यस्तै जस्ता ।
प्रश्नकर्ता : त्यसोभए तपाईं भन्नुहुन्छ कि पुलिस र ओडिशा सरकारले गरेको दाबीको विपरीत तपाईंहरूको अपरेसन सफल भयो ?
सह–कमरेड बसवराज : यदि तपाईंले केवल हामीले अपरेसनका लागि राखेका उद्देश्य र अपरेसनपूर्वको अपेक्षाबाट हेर्नुभयो भने म भन्छु—हो, यो सफल थियो । हामीले सुरुमै योजना गरेको भन्दा बढी हतियार कब्जा गर्यौं । हाम्रा हरेक कमरेडले कम्तिमा दुई–दुई हतियार लियौं र केहीले तीन वटा पनि साथ लगे, थोरै गोला–बारुदसहित । यति भारी भार लामो दुरीसम्म लिएर जान व्यथित काम भयो । वास्तवमा हामीलाई यति धेरै अटो र सेमी–अटो हतियारहरूको अपेक्षा थिएन । यस कोणबाट यो अपरेशन अत्यन्त सफल रह्यो । तर केही हतियार जलाउनु परेकाले (जुन हामीले बोक्नै सकेनौं) त्यो हाम्रो लागि एउटा रणनीतिक पाठ बन्यो । यदि हामीलाई थाहा भएको भए कि नयागढमा यति धेरै हतियार थियो, हाम्रो योजना अलिक फरक हुन्थ्यो ।
प्रश्नकर्ता : सफल आक्रमणपछि ओडिशा र केन्द्र सरकारको प्रतिक्रिया के थियो ?
सह–कमरेड बसवराज : तपाईले मिडियाबाट जस्तो अनुमान गर्नुभयो त्यही भयो—ओडिशा सरकार छट्पटायो, यति धेरै कि तुरुन्तै भुवनेश्वरका प्रहरी चौकीहरूको सुरक्षा कडा बनाउन कदम उठायो, किनकि नयागढ राज्य राजधानीदेखि सय किलोमिटरभन्दा कम दुरीमा थियो । यहाँसम्म कि नव–लिबरल “मार्क्सवादी” बुद्धदेवले कोलकातामा पनि सुरक्षा बढाए । यी मूर्ख शासकहरूले गुरिल्ला युद्धका सिद्धान्त कहिल्यै बुझेका छैनन्‌—हामी शत्रुको कमजोर ठाउँमा प्रहार गर्छौं, जहाँ उनी बलियो छैनन्, राज्य राजधानी जस्तो ठाउँमा होइन । त्यसपछि उनीहरूले माओवादीहरूसँगको “युद्धमा” केही उपलब्धि देखाउन कराल प्रयास गरे—६०० भन्दा बढी CRPF, ओडिशाका SOG का हजारभन्दा बढी, AP बाट २०० ग्रेहाउन्ड र अरु सरोकारवाला तैनाथ गरे । भारतीय वायुसेनाले दुई हेलिकोप्टर पठायो ताकि गोसामाका जंगलमा जमिनीय फोर्सलाई सहयोग गरोस् । दृश्य एक किसिमको वास्तविक द्विपक्षीय युद्धजस्तै भयो । फरक यती हो—यहाँ रणनीतिक रुपमा जनताहरू हाम्रो पक्षमा छन् भने शत्रु बलहरूलाई जनताबाट सूचना नै नआएकोले हेलिकोप्टर, UAVS जस्ता साधन प्रयोग गर्न बाध्य हुन्छन् । यसले शत्रु बलहरूलाई यति रिस उठाउँछ कि तिनीहरूले निर्दोषहरूमाथि आक्रमण गर्न थाल्छन्‌—जस्तो हामीले नयागढपछिका घटनामा देख्यौं । विभिन्न स्थानबाट ३०० भन्दा बढी मानिसहरू पक्राउ परे—सामान्य, निर्दोष मानिसहरू, जसमा कोही पनि नयागढ आक्रमणको भाग थिएन र न त त्यसमध्ये थाहा पाएका थिए । उदाहरणका लागि, गन्जाम जिल्लाको बन्जर नगरमा एक आदिवासी युवालाई CRPF ले गोली हानी मार्यो । यी सबै निर्दोष मानिसहरू गरीब र भूमिहीन किसान तथा गाउँले युवा थिए, जो त्यस्ता गाउँहरूमा बस्छन् जुन माओवादीहरूलाई सुरक्षा दिन्छन् भनेर शंका गरिएको थियो । केही गाउँहरू र सम्भावित ठाँउहरूमा बम नराख्ने भन्ने कुराको भनाइ समेत भयो । गृह–मन्त्री शिवराज पाटिलले राजनीतिक विपक्ष र जनताको प्रतिक्रिया र निर्वाचन वर्ष भएको कारणले त्यो कदम चालेनन, राजनीतिक सहमति चाहिँदै थियो । ओडिशा प्रहरीले र CRPF ले जनतामाथि गरिरहेको उत्पीडन र अत्याचार बढिरहेको छ । यी भाडामा लिएका बलहरूले मान्छेहरूमाथि जति अत्याचार गर्छन्, उनीहरू त्यति नै अलग्गिन जान्छन् । तर यसले तिनीहरूलाई रोक्दैन—राज्यद्वारा दमन र दमन जारी रहनेछ र यसले शासकलाई जनताबाट अझ धेरै अलग गर्दै जानेछ ।
प्रश्नकर्ता : आक्रमणपछि AP का ग्रेहाउन्ड्सहरू समावेश भएको ठूलो चर्चा भयो । AP मा आन्दोलन दबाउन ग्रेहाउन्ड्सको ख्याति हेर्दा के यसले तपाईहरूको कडाकडीमा प्रभाव पारेको थिएन ?
सह–कमरेड बसवराज : AP ग्रेहाउन्ड्सको दक्षता, साहस र लडाई कुशलता एउटा ठूलो मिथ्या हो । AP मा आन्दोलनको पछाडि पराजय ग्रेहाउन्ड्सको कारण होइन, बरू थुप्रै अन्य प्रमुख कारणहरूका कारण हो । ग्रेहाउन्ड्स १९८९ मा बन्यो तर हाम्रो आन्दोलन AP मा १९९७ सम्म तीव्रता लिएर अगाडि बढेको थियो । ग्रेहाउन्ड्सको तथाकथित उपलब्धिहरू वास्तविक मोर्चाको लडाइँसँग बढी सम्बन्धित छैनन्‌—बरू छल–प्रपञ्च जस्तै भोजनमा विष हालेर गुरिल्लाहरूलाई बेहोस पारेर हत्या गर्नु (जस्तो पामेदुमा फेब्रुअरीमा भएको), गोप्य एजेन्ट तैनाथ गर्नु आदि उपायहरूले बढी योगदान गरेको छ । वस्तुतः अधिकांश नेताहरू जो AP मा शहिद भए, तिनीहरूलाई SIB द्वारा विभिन्न स्थानबाट पक्राउ गरी जंगलमा लगे र गोली हानी मारिएको हो । र यसलाई ग्रेहाउन्ड्सको विजयको रूपमा प्रस्तुत गरिन्छ । कमरेड चन्द्रमौली (BK) र उनको जीवनसंगिनी कमरेड करुणा, कमरेड सन्दे राजमौली (मुरली), सोमान्ना आदि—सबै CC का सदस्य र प्रायः राज्य समिति सदस्यहरू यसरी मारिएका हुन् ।
गोसामामा पनि तिनीहरू हामी त्यहाँबाट निस्किसकेपछि मात्रै आए किनभने उनीहरूलाई थाहा थियो कि सिधा आमनेसामने आएमा तिनका पक्षमा क्षति हुने थियो । वास्तवमा, ग्रेहाउन्ड्सहरू धेरै चालाख छन्‌—जब उनीहरूलाई जोखिम लाग्छ भन्ने सोच्छन् तब जान मन पराउँदैनन् । ती केवल तब आक्रमण गर्छन् जब तिनीहरूले PLGA का गतिविधिहरूबारे कभर एजेन्ट र सूचना प्रवाहमार्फत पूर्ण तथ्य पाउँछन् र तब पनि विशाल बल र उत्कृष्ट हतियारसँग, क्षेत्र–हतियारहरू जस्तै ग्रेनेड लञ्चर, रकेट लन्चर, मोर्टारहरू सहित, राम्रो रसद सहयोग, केन्द्रीकृत समन्वय र कमान्ड र हवाई सहयोगसँग । समग्रमा भन्नुपर्दा, यी तथाकथित विशेष एन्टी–नक्सल बलहरूले वास्तविक लडाईंभन्दा बढी प्रदर्शन गर्छन् । SOG का मान्छेहरूजस्तै तिनीहरू हामीसँग झैं अनपेक्षित रूपमा आए र परास्त भएनन, SOG केवल हल्ला गरे जुन हामीले परास्त गर्यौं । हामी तिनीहरूलाई हाम्रो भुभागमा कठोर प्रहार दिन तयार थियौं तर ग्रेहाउन्ड्स जानाजानी ढिलो आयो । जब हाम्रा PLGAबलहरूले थाहा पाए कि ग्रेहाउन्ड्स पनि आक्रमणपछि ओडिशामा छन्, तिनले जोड दिए कि हामीले ती तथाकथित विशेष बलहरुलाई प्रहार गर्नु पर्छ र केही दिन पर्खनु पर्छ । यदि ती हाम्रा क्षेत्रमा पाईला राखे भने हामी तिनीहरूलाई सफै मिटाउने छौं ।
प्रश्नकर्ता : कति PLGA लड़ाकुहरूले आक्रमणमा भाग लिएका थिए ?
सह–कमरेड बसवराज : जम्मा १७५ कमरेड । ती मध्ये २० जना People Militia थिए । मात्र ९० जनासँग मात्र ठीकठाक हतियारहरू थिए ।
प्रश्नकर्ता : तब तपाईंहरूले संख्यात्मक रूपमा बढी शक्तिशाली शत्रुलाई कसरी पराजित गर्नुभयो ?
सह–कमरेड बसवराज : यो आश्चर्यजनकता र हाम्रा PLGA लड़ाकु तथा कमान्डरहरूले देखाएको साहसको कारण थियो । नयागढको पुलिस ट्रेनिङ स्कूलमा ४०० पुलिस थिए र मात्र ५२ जनाले दुई मिनेटको भित्र नियन्त्रण लिएका थियौं । पुलिस मुख्यालयमा अर्को ३२ गुरिल्लाले सय भन्दा बढी शत्रु फौज नियन्त्रणमा लिए । हामीसँग सबै मार्गहरूमा शत्रु रोकिनुपर्ने समुह पर्याप्त थिएन, तर हामीले शत्रुलाई रोकेर सुरक्षित रूपमा पछि हट्न सफल भयौं । हामीले अपरेशनलाई “रोपवे अपरेसन” नाम दिएका थियौं—जसको अर्थ हाम्रा गुरिल्लाहरू Ropeway बाट झर्दै जस्तै शत्रु माथि अचानक अवतरण गर्ने, उनीहरूलाई अचम्ममा पार्ने र छिटो अपरेशन पूरा गर्ने रणनीति अपनाउने । र यो ठीक त्यस्तै भयो जसरी योजना गरिएको थियो, सिवाय यसको कि हतियार र गोला–बारुद लोड गर्न ठुलो परिमाण भएको कारण बढी समय खर्च भयो ।
प्रश्नकर्ता : आक्रमणको उद्देश्य के हो ?
सह–कमरेड बसवराज : यो सार्वभौमिक सत्य हो कि विश्वका कुनै पनि शोषक शासक वर्गले आफ्नो विरोधी–जनताप्रतिको नीतिहरू वा राजनीतिक शक्ति त्याग्ने छैनन्‌—अन्तिम सम्म कडा संघर्ष नगरी । उनीहरूले सबैभन्दा कट्टर दमनको प्रचार गर्नेछन् जब जनता अन्याय र शोषणविरुद्ध मात्र संघर्ष गर्छन् र न्याययुक्त सामाजिक व्यवस्था स्थापना गर्ने लक्ष्य राख्छन् । जस्तो कि कमरेड माओले धेरै पहिले भनेका थिएः “जनताको सेना बिना जनतासँग केही पनि छैन ।” अरु सबै जन–संगठन र जन–संघर्षहरूले मानिसलाई केहि माग पुरा गर्न सहयोग गर्नेछन् तर सशस्त्र संघर्षबिनाको वास्तविक मुक्ति सम्भव छैन । यदि तपाईले यसलाई मनन गर्नु भयो भने नयागढ, कोरापुट, गिरिडीह र अन्य स्थानका हाम्रा आक्रमणहरूको उद्देश्य बुझ्न कठिन छैन । नयागढमा गरिएको सामरिक प्रतिहमलाको उद्देश्य जनतालाई सुसज्जित बनाउनु, धेरै शक्तिशाली, राम्रो सशस्त्र र गठन भएका शत्रु बलहरू विरुद्ध युद्धलाई तीव्र बनाउनु र देशभर जनयुद्ध फैलाउनु हो । एउटा जनताका सेना भएको नाताले हाम्रो PLGAले मुख्य रूपमा शत्रु फौजबाट जबर्जस्ती लिइएका हतियारहरूले आफूलाई सुसज्जित गर्नुपर्छ । किनकि हाम्रो PLGA सधैं राज्यका सशस्त्र सेनाहरूको तुलनामा सापेक्षिक रूपमा कमजोर हतियारमै हुने छ, त्यसैले सामरिक विजय हासिल गर्नका लागि कम्तीमा हाम्रो केही बललाई उन्नत हतियारले सुसज्जित गर्नु अतिआवश्यक हुन्छ ।
प्रश्नकर्ता : नविन पट्नायक भन्छन् कि तपाईहरूको पार्टीले यस्तो कदम हतियार नहुने desperation बाट उठाएको हो र तपाईहरूलाई जनताको समर्थन छैन । के तपाईंलाई लाग्छ ओडिशाका जनताहरूले नयागढमा तपाईहरूको कार्यलाई स्वीकार्नेछन ?
सह–कमरेड बसवराज : (ओठ ठूलो गरी हाँस्दै) कसैले यो भन्दैन कि हाम्रो कार्य निराशाबाट प्रेरित हो भने त्यो मूर्खबाहेक अरु कसैले भन्न सक्दैन । नविन पट्नायकलाई “निराशा” भन्ने शब्दको अर्थ थाहा नै छैन । सयौँ निर्दोष मानिसहरुलाई गिरफ्तार गर्नु, तिनीहरूलाई यातना दिनु, बदनाम मुद्दा लगाउनु तिनीहरूका विरुद्ध प्रश्न उठाउनेहरूमाथि, र जुन मानिसले सरकारका नीतिहरू—राज्यको खनिज र प्राकृतिक सम्पदा विदेशी बहुराष्ट्रिय र कारोबारी समूहहरूलाई बेचेको नीति—विरुद्ध विरोध गर्छन् तिनलाई गोली हानी मार्नु, निजी सतर्क ग्याङहरू (जस्तै शान्ति सेना) तयार पार्नु र क्रान्तिकारीविरुद्ध तालीम र हातहतियार उपलब्ध गराउनु, RDF जस्ता संगठनहरूलाई गैरकानुनी घोषित गर्नु—यी नै त आत्मघाती/निराशात्मक क्रियाकलाप हुन् । बरू हाम्रो ठूला सामरिक प्रतिहमला जस्तै नयागढ आक्रमणहरूको उद्देश्य उच्चतम तहमा योजना बनाइन्छ—जनताका सेनालाई उन्नत हतियारले सुसज्जित गर्ने र देशभर जनयुद्ध फैलाउने उद्देश्यसहित ।
प्रश्नकर्ता : नविन पट्नायकले भन्यो कि सरकार वार्ताका लागि तयार छ यदि तपाईहरूले हतियार छोड्नुभयो भने । तपाईहरूको पार्टीको जवाफ के छ ?
सह–कमरेड बसवराज : उनको तथाकथित वार्ता प्रस्ताव हाम्रो पार्टीले स्पष्ट रूपमा अस्वीकृत गर्यो । तपाईले हाम्रो केन्द्रिय समितिको तर्फबाट कमरेड आजादले जारी गरेको बयान पढ्न सक्नुहुन्छ । पट्नायकको वार्ता प्रस्तावमा कुनै वास्तविकता छैन—यो केवल ठग्ने चाल हो । उनलाई यस्तो वक्तव्य जारी गर्नु पर्यो किनकि लोकतन्त्रवादी र मानवअधिकारकर्मीहरूले दबाब दिए ।